وقتی روان، بدن را تهدید می‌کند:
نویسنده:
شادان ذی فهم، دانشجوی کارشناسی ارشد روانشناسی بالینی
به گزارش خبرنگار ایران پزشک، در سال‌های اخیر، پزشکان و روان‌شناسان بیش از پیش به این واقعیت توجه کرده‌اند که آن‌چه در ذهن انسان می‌گذرد، می‌تواند اثرات جدی بر سلامت جسم او بگذارد. در این میان، استرس روان‌شناختی به عنوان یکی از عوامل کلیدی، مورد توجه قرار گرفته است؛ عاملی که می‌تواند حتی در غیاب بیماری‌های مشخص جسمانی، دستگاه ایمنی بدن را دچار اختلال کند.
مطالعه‌ای فراتحلیلی که داده‌های بیش از ۳۰۰ پژوهش معتبر طی سه دهه اخیر را بررسی کرده، نشان می‌دهد که رابطه‌ای قوی میان استرس و عملکرد سیستم ایمنی بدن وجود دارد، اما این رابطه، بسته به شدت و مدت زمان استرس، چهره‌ای متفاوت از خود نشان می‌دهد.
استرس کوتاه‌مدت: مفید اما موقتی
برخلاف تصور رایج، استرس‌های کوتاه‌مدت مانند نگرانی قبل از امتحان، مصاحبه شغلی یا سخنرانی عمومی، لزوماً مضر نیستند. در چنین شرایطی، بدن با فعال‌سازی سیستم ایمنی، خود را برای مقابله با تهدیدات احتمالی آماده می‌کند. افزایش سطح سلول‌های دفاعی مثل سلول‌های کشنده طبیعی یکی از این واکنش‌های تطابقی است که ریشه در سازوکار بقا در فرآیند تکامل بشر دارد.
استرس مزمن: اختلال در دفاع بدن
مشکل اصلی از جایی آغاز می‌شود که استرس از حالت موقتی به وضعیتی مزمن و طولانی‌مدت تبدیل می‌شود؛ مثلاً مراقبت مستمر از بیمار، سوگ طولانی، فشار اقتصادی یا محیط‌های کاری فرساینده. در این حالت، نه‌تنها کارایی سیستم ایمنی کاهش می‌یابد، بلکه تعادل عملکردی آن نیز به هم می‌ریزد.
بدن در برابر ویروس‌ها، سرطان‌ها و عفونت‌ها دفاع ضعیف‌تری نشان می‌دهد و میزان تولید پادتن‌ها نیز کاهش پیدا می‌کند. در برخی موارد، این تغییر می‌تواند زمینه‌ساز بیماری‌های خودایمنی یا آلرژیک مانند آسم، لوپوس یا مشکلات التهابی شود.
چه کسانی آسیب‌پذیرترند؟
تاثیر استرس بر سیستم ایمنی برای همه افراد یکسان نیست. نتایج این تحلیل نشان داده که سالمندان، بیماران مزمن و افراد دارای نقص ایمنی بیش از دیگران در برابر اثرات استرس آسیب‌پذیرند. حتی در میان جوانان، افراد با سن بالاتر پاسخ ایمنی ضعیف‌تری به استرس‌های روزمره مانند امتحان از خود نشان داده‌اند.
همچنین مشخص شده که شدت استرس ذهنی به تنهایی نمی‌تواند شاخص دقیقی برای عملکرد ایمنی باشد، اما در شرایطی که افراد در معرض بحران‌های واقعی مانند داغ‌دیدگی یا مهاجرت اجباری قرار می‌گیرند، این احساسات می‌تواند به ضعف ایمنی جدی منجر شود.
پیشنهادهایی برای سیاست‌گذاران سلامت
با توجه به پیامدهای عمیق استرس بر سلامت عمومی، لازم است که سیاست‌گذاران نظام سلامت، استرس را به عنوان یک عامل جدی بیماری‌زا در نظر بگیرند. آموزش عمومی برای شناسایی و مدیریت استرس، ارتقای تاب‌آوری روانی و شناسایی گروه‌های پرخطر باید در اولویت قرار گیرد.
سرمایه‌گذاری در مداخلات ساده روانی و حمایت‌های اجتماعی می‌تواند علاوه بر بهبود کیفیت زندگی، بار درمانی و مالی بر دوش نظام سلامت را کاهش دهد.
نتیجه‌گیری: سلامت روان، پیش‌نیاز سلامت جسم
آن‌چه در ذهن ما می‌گذرد، تنها بر احساسات ما اثر نمی‌گذارد؛ بلکه می‌تواند نحوه عملکرد سلول‌های بدن‌مان را نیز دگرگون کند. مدیریت استرس، نه فقط برای آرامش روان، بلکه برای دفاع از جسم نیز حیاتی است.
منبع:
Segerstrom, S. C., & Miller, G. E. (2004). Psychological stress and the human immune system: A meta-analytic study of 30 years of inquiry. Psychological Bulletin, 130(4), 601–630. https://doi.org/10.1037/0033-2909.130.4.601
پایان پیام/