گزارش ایران پزشک درباره توزیع اینترنتی دارو:
نویسنده:
امیر پروسنان
به گزارش خبرنگار ایران پزشک، در دوره هوش مصنوعی و سرعت بی نظیر فناوری اطلاعات، حوزه سلامت حرکت آهسته و کندی دارد که نمونه آن را می‌توان در عدم اجرای پرونده الکترونیک سلامت در طول سال‌ها مشاهده کرد؛ ماجرایی که تقریبا وزارت بهداشت در دوره‌های مختلف، پاسخ شفافی برای آن ندارد. در همین راستا اگر سازمان‌های بیمه گر پایه، وارد گود نشده و در سال ۱۴۰۰ با وجود مقاومت‌های وزارت بهداشت و سازمان نظام پزشکی وقت، اصرار به اجرای سراسری نسخه الکترونیک نمی‌کردند، حتی نسخه نویسی نیز همچنان به صورت کاغذی در حال انجام بود. ماجرایی که حالا برای همه عادی شده است.
این وضعیت در ماجرای توزیع اینترنتی دارو نیز مشاهده می‌شود؛ موضوعی که در طول سال‌ها بدون ضابطه و رها بوده و این فضا، نظر پلتفرم‌های اینترنتی را به خود جلب کرد و این بازار جذاب را شکل دادند. بازاری که می‌تواند امنیت داده‌های بیماران را که در اختیار پلتفرم‌ها قرار می‌گیرد، به خطر بیندازد؛ اما سازمان غذا و دارو در چند دوره نتوانسته بود ضوابطی تعریف کرده و قبل از وقوع فاجعه، به پیشواز آن برود و سامانه‌ای طراحی کند که به این بازار، مسیر و جهت بدهد.
در دوره اخیر، سازمان غذا و دارو تلاش می‌کند در این مسیر بی ضابطه، سدهایی بگذارد تا بتوان ضوابطی برای حفظ امنیت داده‌های بیماران تدوین و سامانه‌ای برای جهت دهی به این ماجرا طراحی و پیاده سازی کند. همین ماجرا با واکنش‌های فراوانی خارج از حوزه سلامت مواجه شده که توزیع اینترنتی دارو را به یکی از مسائل پر بحث تبدیل کرده است.
وقتی پلتفرم‌ها همه کاره می‌شوند
پلتفرم‌های اینترنتی در سال‌های اخیر توانسته‌اند بازارهای مختلفی را به نفع خود تصاحب کرده و خدمات سریع‌تری به مردم ارائه کنند؛ این ماجرا در نگاه اول بد نیست، ولی موضوع وقتی قابل تامل می‌شود که همین پلتفرم‌ها در فضای بی ضابطه بتوانند قواعد و قوانینی نوشته و بازار را به سمت و سوی مورد علاقه خود جهت کسب منفعت بیشتر هدایت کنند.
کیانوش جهانپور «پزشک و کارشناس سلامت و رسانه» در این زمینه به خبرنگار ایران پزشک می‌گوید: مروری بر گفت‌و‌شنودهای اداری و قضایی و رسانه‌ای هفته‌های اخیر در حوزه دارورسانی آنلاین که ظاهرا نام مستعار فروش آنلاین دارو و مکمل هم دارد و تلاش برای حذف اپراتور ملی پیش از تولد، همراه با عزمی راسخ برای تضعیف نهاد تنظیم‌گر که در متن برخی نامه‌های مراجع نطارتی یا دستگاه‌های اجرایی و مصاحبه‌های پی در پی به چشم می‌خورد، بی‌تعارف و خیلی صاف و روشن، آگاهانه یا نا آگاهانه، زمینه‌ساز شکل‌گیری الیگارشی پلتفرمی در آینده پیش روی حوزه دارو خواهد شد. در این سناریو، پلتفرم‌های بزرگ غیرتخصصی نه تنها جایگزین اپراتور ملی می‌شوند، بلکه با تصاحب خاموش نقش نظارتی، به تنظیم‌گران خودخوانده بازار دارو بدل می‌شوند. این روند، سه تهدید بنیادین ایجاد می‌کند؛ تولد الیگارشی پلتفرمی، تهدید سلامت عمومی و عدالت دسترسی و حذف نهادهای ناظر بی‌طرف.
وی ادامه می‌دهد: الیگارشی پلتفرمی باعث سلطه بر زیرساخت و داده‌های حیاتی خواهد شد و معدود پلتفرم‌های خصوصی با تسلط بر زیرساخت‌های فنی، جریان توزیع دارو و داده‌های حساس مصرف‌کنندگان، انحصار اطلاعاتی توزیعی را تصاحب می‌کنند. از طرفی استانداردهای خودخواسته تعیین و پیاده سازی می‌شود؛ یعنی در غیاب رگولاتور قوی، پلتفرم‌ها قواعد بازار، از قیمت‌گذاری نهایی تا کیفیت و اصالت دارو و شروط همکاری با داروخانه‌ها را یک‌جانبه دیکته می‌کنند.
سود بر سلامت اولویت پیدا خواهد کرد
جهانپور می‌گوید: همچنین اختناق رقابت نیز شکل می‌گیرد؛ یعنی پلتفرم‌های مسلط، با بهره‌گیری از اقتصاد مقیاس و اثر شبکه‌ای، رقبای کوچک‌تر احتمالی را حذف کرده و بازار را در انحصار معدود شرکت‌ها قرار می‌دهند. تجربه جهانی هم نشان می‌دهد که الیگارشی پلتفرمی حتی در بازارهای تنظیم شده، به افزایش قیمت‌ها، کاهش کیفیت و وابستگی ذینفعان به قواعد انحصاری منجر شده است.
کارشناس سلامت و رسانه درباره تهدید سلامت عمومی بیان می‌کند: در این راستا، سود بر سلامت اولویت پیدا خواهد کرد؛ آن چنان که پیداست ذینفع بودن پلتفرم‌ها در قبال سهامداران، معیارهای سودآوری را بر اصالت دارو، تجویز و مصرف منطقی، حمایت از تولید داخلی و پوشش مناطق محروم ترجیح می‌دهد. همچنین شکاف جغرافیایی قابل تصور است؛ یعنی خدمات‌رسانی به مناطقی مانند روستاها و حاشیه شهرها به دلیل فقدان توجیه اقتصادی کاهش می‌یابد. همچنین کاهش شفافیت و اختیار حکمرانی قابل تصور است. کنترل داده‌های دارویی توسط بخش خصوصی، پایش ایمنی داروها، برنامه‌ریزی برای مصرف منطقی و سیاست‌گذاری، تولید ملی را تضعیف می‌کند.
وقتی بازیکن و داور یکی می‌شوند
جهانپور به ایران پزشک می‌گوید: تضعیف رگولاتور دولتی، پلتفرم‌ها را همزمان به بازیکن و داور تبدیل می‌کند که این موضوع، تناقضی آشکار با اصول حکمرانی خوب است. نقش حیاتی اپراتور ملی باید مد نظر باشد. یک اپراتور عمومی مانند سازمان غذا و دارو یا نهاد مستقل غیردولتی می‌تواند با ایفای نقش تسهیل‌گر، رقابت عادلانه، تضمین‌کننده دسترسی همگانی و مجری سیاست‌های کلان سلامت و دارو باشد و از تمرکز قدرت جلوگیری کند. واگذاری نامحسوس وظایف این نهاد به پلتفرم‌ها، آخرین سنگر نظارتی را فرو خواهد ریخت.
امنیت اطلاعات بیماران شوخی نیست
یکی از مهمترین مباحث در زمینه توزیع اینترنتی دارو، امنیت اطلاعات بیماران و بهره گیری از آن برای مقاصد تبلیغاتی است؛ موضوعی که از نگاه بسیاری دور می‌ماند و فقط بر طبل حمایت از کسب و کارها کوبیده می‌شود. اگر قرار باشد همانند شماره تلفن که در اختیار بسیاری از شرکت‌های خصوصی است، اطلاعات بیماری افراد هم به شکلی نشت پیدا کند، چه کسی پاسخگو خواهد بود؟
وحید محلاتی «نایب رییس هیات مدیره انجمن شرکت‌های پخش دارو و مکمل» در این زمینه به خبرنگار ایران پزشک می‌گوید: نگرانی اصلی این است که اطلاعات بیمار در معرض دید عموم قرار بگیرد؛ وقتی درباره امنیت اطلاعات بیماران صحبت می‌کنیم، این موضوع شوخی نیست و کسی علاقه ندارد اطلاعات شخصی یا بیماری و داروی خود را پس از هک یا نفوذ، در فضای مجازی مشاهده کند.
هادی احمدی «مدیر روابط عمومی انجمن داروسازان ایران» نیز در همین رابطه به خبرنگار ایران پزشک می‌گوید: حدود هزار داروخانه در کشور، کالاهای سلامت محور به جز دارو را از طریق سایت اینترنتی خود به فروش می‌رسانند و این یعنی داروخانه‌ها مخالفتی با توزیع اینترنتی ندارند، اما نگرانی ما، امنیت داده‌ها و حفظ اطلاعات بیماران است.
چرا سامانه مرجع برای پلتفرم‌ها خوشایند نیست؟
نکته وزارت بهداشت این است که توزیع اینترنتی باید از مسیر سامانه مرجع عبور کند؛ سامانه‌ای که در این دوره توسط سازمان غذا و دارو آماده شده و بر این اساس، وقتی کد رهگیری از بیمار اخذ می‌شود، باید وارد این سامانه شده و سپس از طریق این سامانه، کد رهگیری به داروخانه‌ها ارسال شود. سپس اطلاعات توسط اپراتور به پلتفرم‌ها داده می‌شود تا نتیجه به بیمار اعلام شود. ولی گویا این سامانه خوشایند پلتفرم‌ها نیست.
شهرام کلانتری خاندانی «رییس انجمن داروسازان ایران» در این زمینه به خبرنگار ایران پزشک می‌گوید: در یک مقطع زمانی می‌گفتند که داروخانه‌ها باید جمع آوری شده و حتی با شکل تمسخرآمیزی گفته شد که داروخانه‌ها به سرنوشت تاکسی‌های اینترنتی دچار خواهند شد. در ۱۳ اسفند ۱۴۰۲ آیین نامه‌ای توسط وزارت بهداشت تنظیم شد که ارتباط موثری بین بیمار و داروخانه اتفاق بیفتد؛ وزیر سابق بهداشت این آیین نامه را امضا کرد و در ۸ اردیبهشت ۱۴۰۳ دستورالعملی توسط وزارت ارتباطات نوشته و به وزیر بهداشت جهت امضا داده شد. مشکلات آن دستورالعمل در همان زمان توسط سازمان غذا و دارو به وزارت بهداشت منعکس شد. تا زمان تعیین تکلیف دولت جدید، ضابطه‌ای در این زمینه تهیه نشده بود.
وی ادامه می‌دهد: بر اساس دستور هیات وزیران، فرآیند توزیع اینترنتی دارو در ساختار رگولاتوری اپراتوری باید تعریف شود؛ برای این‌که سیستم را دور بزنند، از این دستورالعمل استفاده کردند، اما عبارت‌ها حذف شدند. نظام اپراتوری یعنی سیستم‌های مختلف به یکدیگر متصل شوند، زیرا در نظام سلامت با سیستم چند وجهی مواجهیم. هنوز کمیسیون اصل ۹۰ مجلس اصرار دارد که آن دستورالعمل دو امضایی وزرای بهداشت و ارتباطات سابق اجرا شود؛ سازمان غذا و دارو، دستورالعمل جدیدی تهیه کرده و از همه ذینفعان نیز دعوت و نظرخواهی انجام شده است.
کلانتری درباره سامانه مرجع می‌گوید: ساختار سامانه مرجع، ضامن دو اصل است؛ اول این‌که اطلاعات بیماران در جای امنی در اختیار وزارت بهداشت قرار می‌گیرد و از بستر هیچ پلتفرمی که می‌تواند نا امن باشد، عبور نمی‌کند و همچنین مشاوره‌های دارویی به صورت صوتی یا نوشتاری در همین بستر انجام خواهد شد. موضوع دوم این‌که این سامانه اجازه نمی‌دهد پلتفرم‌ها با داروخانه‌های خاصی قرارداد منعقد کرده و بگویند به ازای هر نسخه، باید درصدی به پلتفرم‌ها پرداخت کنند. این فضایی است که پلتفرم‌ها به دنبال استفاده از آن هستند؛ در غیر این صورت، موضوع برند، حمل دارو و غیره در سامانه مرجع در نظر گرفته شده و از سوء استفاده‌های احتمالی جلوگیری می‌کند.
جمع بندی: نباید نظارت را حذف کرد
هرچند توزیع اینترنتی دارو می‌تواند دسترسی بسیاری از بیماران به دارو را ساده‌تر کرده و مراجعه حضوری به داروخانه‌ها را کاهش بدهد، اما مهمترین موضوع در این زمینه، حفظ نظارت بر اصالت دارو و البته امنیت داده‌ها و اطلاعات بیماران است.
اگر قاعده و ضوابطی از طرف سازمان غذا و دارو پیاده سازی نشود یا این اجازه قانونی برای این سازمان برقرار نباشد، سیاست گذاری در بازار دارویی کشور در اختیار پلتفرم‌هایی قرار می‌گیرد که قدر مسلم برای افزایش سود می‌توانند از روش‌های مختلفی بهره بگیرند. این اتفاق حتما مانعی برای عدالت در سلامت خواهد بود و نگرانی برای حفظ امنیت داده‌ها را بیشتر می‌کند.
پایان پیام/