تقویت سلامت روان در بحران

به گزارش ایران پزشک به نقل از ایرنا، در شرایط بحرانی و اضطراری مثل بلایای طبیعی و جنگ، انسان نیازمند حفظ ظرفیت تصمیم‌گیری و تنظیم هیجان‌های پیچیده و انعطاف پذیری ذهنی است. در چنین موقعیت‌هایی در کوتاه‌ترین زمان، باید تصمیم‌های مهم و حیاتی گرفته شود. اگر افراد از مهارت لازم برای مدیریت هیجان‌ها، استدلال، تصمیم‌گیری، حل مساله در چنین شرایطی برخوردار نباشند، تصمیم‌های آنها همراه با اشتباهات مهلک و آسیب‌زا و جبران ناپذیر خواهد بود.

یکی از مهم‌ترین شاخصه‌های مدیریت بحران، برخورداری از ظرفیت روانی ویژه برای عملکرد موثر تحت فشار، مواجهه با اضطراب و تصمیم‌گیری سریع در شرایط بحرانی است.

یک نفر نقش مدیریت بحران در خانواده را بر عهده بگیرد

از آن‌جایی که در جوامع مختلف به ندرت آموزش‌هایی درباره مدیریت بحران به طور اختصاصی ارائه می‌شود، بهره‌مندی از دانش تجربی موجود و استفاده از تجربه‌های افرادی که قبلا در شرایط دشوار حضور داشته یا زندگی کرده‌اند، اولویت دارد. «نازنین آهنگری» دکترای روان شناسی بالینی و استاد دانشگاه در این رابطه به پژوهشگر ایرنا می‌گوید: برخی ویژگی‌های شخصی در شرایط بحرانی و اضطراری، نه تنها وضعیت خانواده را وخیم‌تر می‌کند، بلکه فشارهای روانی بیشتری را به اطرافیان و خود فرد وارد می‌کند؛ به عنوان مثال، خودرای بودن و اتکا به سلیقه و ترجیحات شخصی در تصمیم‌گیری‌ها و اصرار بر آن، انفعال و واگذاری نتیجه به سرنوشت، فشار مضاعفی را به اعضای خانواده وارد کرده و شرایط روانی را متزلزل می‌کند.

وی ادامه می‌دهد: انتخاب یک نفر از اعضای خانواده به عنوان مدیر بحران، می‌تواند تا حدی به آرامش روانی خانواده کمک کند. از جمله ویژگی‌های مدیر بحران در خانواده می‌توان به تصمیم‌گیری سریع، مدیریت هیجان، حفظ تمرکز در بحران، تصمیم‌گیری در شرایط مبهم، بازسازی شرایط ذهنی پس از بحران، تجسم ذهنی شرایط بحرانی و پیش بینی شرایطی برای آرامش و آسایش خانواده اشاره کرد.

ذهن اضطراری چیست؟

منظور از ذهن اضطراری یا Emergency Mind، توانایی ذهنی و روانی برای حفظ آرامش، تمرکز و تصمیم‌گیری درست در شرایط بحرانی و پرفشار است. اگر ذهن اضطراری آماده‌ای داشته باشیم، وقتی شرایط سخت می‌شود، به جای این‌که احساسات کنترل ما را به دست بگیرند یا ذهن‌مان قفل شود، یاد گرفته‌ایم چطور خودمان را مدیریت کنیم.

آهنگری در این زمینه نیز می‌گوید: ذهن اضطراری، قابلیت ذاتی یا مخصوص افراد خاص نیست، بلکه یک مهارت است و با تمرین، قابل یادگیری و ارتقا خواهد بود. دلیل اهمیت ذهن اضطراری این است که در زندگی روزمره، همه با موقعیت‌های غیرمنتظره مواجه می‌شویم که اگر ذهن ما برای این شرایط آماده نباشد، دچار توقف فکری کارآمد می‌شویم، تصمیم‌های اشتباه می‌گیریم و بعد از بحران، احساس گناه، خجالت و فرسودگی روانی خواهیم داشت؛ در حالی‌که داشتن ذهن اضطراری کمک می‌کند آرام‌تر بمانیم، بهتر تصمیم بگیریم و سریع‌تر به حالت عادی برگردیم.

وی درباره راهکارهای ساده برای تقویت ذهن اضطراری بیان می‌کند: پیش از وقوع هر بحرانی، حتی در صورت احتمال وقوع، باید با اعضای خانواده درباره آن صحبت کنیم. با کودکان باید با زبان عاری از تهدید و وحشت گفت‌وگو کرد. همچنین باید شرایط احتمالی را به تصویر کشید و به کودکان آموزش داد که در صورت وقوع هر اتفاقی، چه اقدامی انجام داده و از چه کسانی کمک بخواهند. موقعیت‌های خطرناک باید مشخص شده و همچنین امیدواری برای خروج از شرایط سخت و بحرانی را توضیح داد.

در زمان بحران چه باید کرد؟

در زمان بحران برای حفظ آرامش لحظه‌ای و برخورداری از ظرفیت فکری باید اقداماتی مانند تمرین تنفس را انجام داد. این روش برای آمادگی روانی در زمان بحران موثر خواهد بود.

به گفته این روان‌شناس بالینی، برای تمرین تنفس باید ابتدا ۴ ثانیه نفس عمیق کشید (دم)، سپس به مدت ۴ ثانیه نفس را در سینه حبس کرد، در ادامه ۴ ثانیه نفس را بیرون داد (بازدم)، ۴ ثانیه صبر کرده و دوباره این روند را تکرار کرد.
وی درباره تکنیک‌های دیگر نیز می‌گوید: تکنیک دیگر، توقف در واکنش است؛ یعنی هر زمان فرد احساس کرد تحت فشار است و امکان دارد واکنش تند و بدون فکری انجام بدهد، می‌تواند از این تکنیک استفاده کند. ابتدا بایستد، نفس عمیق بکشد، مشاهده کند چه احساسی دارد و چه اتفاقی افتاده و با آگاهی ادامه بدهد. این تکنیک کمک می‌کند که فرد کنترل رفتار خود را از دست ندهد.

آهنگری ادامه می‌دهد: فرد می‌تواند در بازه‌های زمانی مختلف، موقعیت بحرانی فرضی را تصور کرده و راه برخورد و اقدام فوری را پیش بینی کند. به طور مثال، اگر در زمان رفتن به یک جلسه مهم، لاستیک ماشین پنچر شود، چه کاری باید انجام بدهد. این تمرین باعث می‌شود که ذهن فرد قبل از بحران، تمرین کند؛ در واقع نوعی واکسیناسیون ذهنی برای اقدام در زمان بحران محسوب می‌شود.

جمع بندی: از قبل به شرایط بحرانی فکر کنید

همواره پیش از وقوع بحران باید درباره آن فکر کرده و با اعضای خانواده گفت‌وگو کنیم. هر تصمیم یا اقدامی که بتواند فرد را در برابر بحران آماده‌تر کند را تصور کرده و پیش بینی کنید. به طور مثال، شناسایی مکان‌های امن یا آماده سازی لوازم و وسایل مورد نیاز برای شرایط سخت، از جمله این موارد است.

هر موجود زنده‌ای برای حفظ سلامت خود ناگزیر از مواجهه با شرایط سخت جوی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و روانی متفاوت، پیچیده و غیرقابل پیش بینی است اما بهتر این‌که برای مواجهه با این شرایط، تمرین‌هایی از قبل انجام داده باشیم تا شرایط سخت را به سلامت بگذرانیم.

از طرفی در شرایط بحرانی مانند جنگ، هجوم بی‌امان اخبار ناگوار می‌تواند به فروپاشی ذهنی افراد منجر شود؛ وضعیتی که بهتر است افراد مختلف جامعه روش‌هایی برای دنبال کردن اخبار اتخاذ کرده و به صورت مداوم در معرض آن نباشند.

پایان پیام/